Przyjmuje się, że miasto Borysów (centrum rejonowe obwodu Mińskiego) zostało założone w 1102 r. przez
księcia połockiego Borysa Wsiesławicza,
który rzekomo po powrocie z kampanii na Jaćwingów «umieścił miasto Borysów w
swoim imieniu i zamieszkał ludźmi».
Białoruski historyk N. I. Jermołowicz
twierdził, że książę Borys Wsiesławicz osiedlił w Borysówie (prawdopodobnie w okolicach, w
poszczególnych wsiach) jaćwieżski polon,
który przywiózł ze sobą z wyprawy wojskowej [1. S. 154–155].
Znana jest również inna wersja – o
założeniu Borysówa w 1032 roku przez Jarosława Mądrego [2. S. 315]. Jeśli trzymać
się tej wersji,
naturalnie pojawi się pytanie: czyje imię jest
wyświetlane w nazwie miasta Borysów? Jest prawdopodobne, że toponim Borysów nie był w ogóle powiązany z żadnym osobistym imieniem.
Pierwotny Borysów to grodzisko, którego pozostałości zachowały
się w pobliżu wioski Staro-Borysów (cztery kilometry na północ od współczesnego
miasta Borysów). Według opisów archeologów, którzy badali starożytność Borysówa, po północno-wschodniej
stronie grodziska na
starożytnej mapie z 1595 r. pokazano rzekę Barysa
z akcentem w nazwie przypuszczalnie na drugiej sylabie, wypływającą z małego
jeziora i wpadającą do Berezyny [3. S.
77].
Hydronim Barysa jest kompozytem i składa się z
dwóch składników
korzeniowych: Bar-
+ -ysa. Pierwszy składnik (Bar-) jest najprawdopodobniej
porównywalny z terminem geograficznym bar
(«rzeka», «potok»), który w literaturze naukowej uważany jest za regionalizm
starosłowiański, pierwotnie związany z Półwyspem Bałkańskim [4. S. 153–155].
Drugi
składnik (-ysa) pochodzi ze
starożytnego międzynarodowego terminu hydronimicznego (*is-a) o znaczeniu «dopływ
rzeki», «odgałęzienie», «kanał».
Możliwe,
że nazwę Barysa przynieśli słowiańscy
osadnicy drugiej fali migracyjnej (VI–VII wiek), przemieszczający się z
południowego zachodu.
Na
podstawie nazwy rzeki utworzono typową w językach słowiańskich nazwę
miejscowości z przyrostkiem -ov – Barysów (później – Borysów) w znaczeniu «osada na Barysie».
Zauważymy,
że nasi przodkowie zwykle tworzyły nazwy tych
swoich osad, które powstały przy ujściu niewielkiego dopływu do jakiejś dużej
rzeki, od nazw właśnie małych rzek lub strumieni. Pozwalało to uniknąć
powtarzania się w systemie nazw osad położonych wzdłuż biegu strategicznie
ważnych zbiorników wodnych.
Na
południe od Borysówa do Berezyny wpada niewielka rzeka Plisa, nazwa której odpowiadająca
toponimowi Pliska w Bułgarii, jak nam
się wydaje, mogła również przypominać założycielom słowiańskiej osady na Barysie
o południowej ojczyźnie przodków ich ojców i dziadków.
Gdy
chrześcijański system antroponimiczny zakorzenił się, nazwa miasta Borysówa
mimowolnie zaczęła być rozumiana jako formacja od męskiego imienia Borys, a następnie przypisano zasługę
założenia osady znanemu księciu połockiemu.
Zauważymy, że na mapie Białorusi są co najmniej dwa inne miasta, nazwy których są wyjaśnione na podstawie wtórnych skojarzeń historycznych, nie biorąc pod uwagę faktu ewentualnego zapomnienia o pierwotnym znaczeniu toponimu. Mamy na myśli toponimy Brasław i Petryków.
Używana literatura
1. Ермаловiч.
М. I. Старажытная Беларусь: Полацкi i новагародскi перыяды / М. І.
Ермаловіч. – Мінск:
Мастацкая лiтаратура, 1990. – 366 с.:
iл.
2.
Барысаў / Г. І. Дулеба // Энцыклапедыя
гісторыі Беларусі: У 6 т. – Т. 1. А – Белiца / Беларуская Энцыклапедыя; рэдкал.: М. В. Бiч i iнш.; прадмова М. Ткачова,
мастак Э. Э. Жакевiч. – Мінск:
БелЭн, 1993. –
С. 315–316.
3. Барысаў / Г. В. Штыхаў // Археалогiя i нумiзматыка Беларусi: Энцыклапедыя / Беларуская Энцыклапедыя;
рэдкал.: В. В. Гетаў i iнш. – Мінск:
БелЭн, 1993. – С. 77–78.
Rozdział z książki: © A. F. Rogalev. Nazwy miejsc w kalejdoskopie czasów. – 2 wyd. – Homel:
Bark, 2011. S. 46–47.
(Глава из книги: © А. Ф. Рогалев. Географические названия
в калейдоскопе времён. – 2-е изд. – Гомель: Барк, 2011. – С. 46–47).
